Haklar (Özet) : Haklar, her şeyden önce bir düzen demektir. Fakat hukukun öngördüğü düzen, çalışarak gerçekleşatır bir düzen bileğildir. Haklar, sosyete süresince insanoğluın nitekim ne davrandıklarını bileğil, ne davranmaları gerektiğini gösterir. Haklar, kendisine uyulmak ve uygulanmak muhtevain vardır. Adalet değeri dolayısıyla, insanoğlu arası ilişkileri bir düzene katmak, sosyal hayatın gerçekleşmesini tedariklemek gerek. İnsanlara, “Bana uy; Beni gerçekleştir” buyruğu ile seslenir. Haklar düzeni, doğduğu andan itibaren kişinin alınsına ikrar edilmesi ve uyulması gereken, muhakkak muhik kurallar olarak çıkar. İnsan, özgür bir varlıktır ve iradesini hukukun buyrukları doğrultusunda kullanabileceği kadar, onlara aykırı bir yönde bile kullanabilir. Bu nedenle sosyete süresince insanoğluın çizi ve davranışlarının hukuk kurallarına uymaması, her çağ mümkündür. “İşte hukuk, beşer davranışlarını bileğerlendiren, çıkar çatışmalarına çözüm getiren kurallardan, normlardan meydana gelen bir düzenek, bir bütündür.” İnsan-beşer, beşer-doğa ilişkilerinin insanlığın şerik çıkarı ve huzuru muhtevain evrensel ilkelerle güvence şeşna tuzakınmasıdır. Haklar, insanlık seviyesi muhtevain göstergedir. Hukukun temeli, kaynağı üzerine birbunca düşünüm ortaya atıktır. Bunlar kaynağı: tanrı, sınıf çıkarları, sosyete sözleşmesi, doğa ve insanoğlu olarak tamlayan reylerdir. Haklar Nedir Haklar, toplumun umumi menfaatini veya fertlerin ve toplumun şerik iyiliğini tedariklemek için konulmuş olan ve bütün gücüyle desteklenen kaide, hak ve seçimın bütünüdür. Henüz münteşir bir teşhismıyla hukuk, adalete yönelmiş sosyal evetşyalnız düzenidir. Haklar Sözcük Mealı Haklar kelimesi Arabi “hak” kökünden gelir ve hak kelimesinin çoğyüce olarak bilinmektedir (galat-ı meşhur). Arapçda “hak” kelimesinin çoğyüce “beddua’kak”tır. Türk Zeban Kurumu’na gereğince hukuk kelimesi, “Toplumu düzenleyen ve devletin yaptırım zorlaü belirleyen yasaların bütünüdür”. Bunun dışında hukukun “haklar” medlulı da vardır. Mecazi anlamda ise, ahbaplık, ülfet medlulında da kullanılır. Uygulayım Mealı Haklar dönemden döneme değişmiş olduğu muhtevain hala doyurucu bir teşhism dokumalamamıştır. Kant “Haklarçular hala hukukun teşhismını aramaktadırlar” der. Günümüzde en çok ikrar edilen teşhismı ise: “Mukannen bir zamanda belli bir toplumdaki ilişkileri düzenleyen ve uyulması devlet zoruna (müeyyide) destelanmış kurallar bütünüdür.” Ilmî bir disiplin olarak hukuk, kendi süresince baş olarak ikiye ayrılır. Genel olarak hukukun kişiler arası ilişkileri bap yer kısmına Özel Haklar, kişiler ile devlet veya devleti oluşturan kurumlar arası ilişkileri düzenleyen kısmına ise Umum Hukuku adı verilir. Bu kocaoğlanrım roma hukukundan kalma bir ayrımdır (ius privatum-ius publicum). Uygar Haklar, Ticaret Hukuku ve Devletler Özel Hukuku özel hukukun, buna ödenek Temel Hukuku, Ukubet Hukuku ve İdare Hukuku bütün hukukunun kellelıca alt dallarıdır. Haklar Kuralları ve Özellikleri Hukuku başka toplumu düzenleyici kurallar olan örf ve adetler, gelenekler ve dinlerden kocaoğlanran özellik devlet aracılığıyla güvenceye tuzakınmış ve cebri yaptırımlara sahip olmasıdır. Haklar kuralları beşer davranışlarını düzenler ve bulunduğu toplumun paha hükümlarını taşır. Soyutluk ve genellik özelliği sebebiyle nüsha nitelikteki mecmu durumlarda uygulanması sağlamlanır. Yaptırım (Müeyyide) Haklar yerında yaptırım bütün gücü ile uygulanır. Hukuka uymayı zorlama, uymayanları cezalandırma ve uyulmadığı durumlardaki zararları en aza indirmek muhtevain kullanılır. Haklar düzenini sağlamlamayı ve korumayı yalnızçlayan yaptırımlar gene hukuk düzeninin öngördüğü şekilde namına getirilir. Maddi ve manevi yaptırımlar olarak ikiye ayrılır. Maddi yaptırımlar hukuka aykırı durumlarda uygulanırken manevi yaptırımlar bu durumları hapsetmek muhtevain kullanılır. Ukubet hukukunda ölüm, hapis ve varlık cezaları; anayasa hukukunda siyasetten men, vurgun yama; mevhibe hukukunda mevhibe ve gümrüksüzçılık cezaları kadar ayrımlı hukuk dallarında ayrımlı yaptırımlar vardır. Hukukun Dayanağı Hukukun dayanağı ile dayalı çeşitli dönemlerde kuramlar üretilmiştir. Bunları sıralamamız gerekirse; bilinçi bir irade olarak gkalıntı kuramlar, irade dışı olarak gkalıntı kuramlar ve pozitivist kuramlar. Bu kuramların bazılar felsefik bileğil ortaya konduğu dönemin sorunlarını çözmek veya siyasi reyleri hukuk biliminde dile getirme ihtiyacından ortaya çıkmıştır. İdesi ve ideali adalet olan hukuk, umumi olarak şu şekilde teşhismlanabilir: “Haklar, adalete yönelmiş sosyal bir evetşyalnız düzenidir.” Bu teşhismdan, hukukun üç ayrı fonksiyonu namına getirdiğini görmekteyiz. Bu fonksiyonlar düzen, kullanışlı yarar ve adalettir. Hukukun Toplumdaki Fonksiyonları 1. Düzen Fonksiyonu Hukukun bu fonksiyonu ile anlatılmak maksut, hukukun sosyal hayatı düzenleyip insanoğluın barış ve emniyet süresince bir arada evetşamalarını sağlamlamaktır. 2. Tatbik Yarar (Toplumsal İhtiyaçların önlanması) Hukukun kullanışlı amacını, sosyal gerçeklik belirler. Haklar bu fonksiyonu ile sosyete süresince yaşayan insanoğluın, birbirleri ile rekzetmek zorunda oldukları ilişkilerini ve biyolojik, psikolojik bir varlık olarak insanoğlunun dokumasından kaynaklanan gereksinimlerinı alınlamaya çtuzakışır. Haklar bu fonksiyonu ile veladet, izdivaç, ölüm vb. önemli biyolojik vakaları da çeşitli hükümlerle düzenler. Tek hukuk düzeni hayatın baş gerçeklerini görmezden gelemez. Haklar düzeni, insanoğlunun katıksız dokumasına ve bundan müterakki gelen gereksinimlerine şık çıkmak zorundadır. Haklar önemli ölçübile, ekonomik gerçeklere bile tutkundır; ekonomik ihtiyaçlara uymalı ve onları alınlamalıdır. 3. Adalet Haklar bu fonksiyonu ile belli bir organize şeşna aldığı içtimai gereksinimlerı, özü salt bir denklik düşüncesi olan adalet ölçüsüne vurarak tam kimliğini kazanır. Hukukun idesi ve ideali adalettir. En kısaltarak teşhismıyla adalet, “bir denklik düşüncesi”dir. “Adalet, nesnel (objektif) ve öznel (sübjektif) çıkmak üzere dü ayrımlı anlamda kullanılır. Adalet aslında ahlâki bir kavramdır; Bu kapsamda, erdem, fazilet medlulında kişisel bir özelliği deyimler. şahsiyet her çağ haklı olana yönelir, her insana kendine düşeni bayılmak uğrunda kesiksiz ve bileğdavranışmez bir çaba gösterir. İşte bu çizi ve çabayı gösteren adalet, özne (süje) ile dayalı oluşundan ötürü öznel (sübjektif) adalet olarak nitelenir. Bir erdem olan öznel adaletin dışında ve ondan önce nesnel (objektif) bir adalet peritonı vardır. Nesnel adalet, kişinin bir özelliğini bileğil, kişilerin konkre durumlarda gerçekleştireceği alışveriş biçiminin bir özelliğini deyimler. İşte hukuk yerında hukuki paha olarak söylenti konusu olan adalet bile, bu nesnel anlamda adalettir. Çünkü hukuk, insanoğlu arası ilişkileri biçimlendiren, onlara görünür ve rüşvetlanabilir bir düzen veren, bu amaca yönelen normlar bütünüdür.” Toplum muhtevaindeki davranış ve ilişkilerin bileğerlendirilmelerini muhtevaaziz kurallar mecmuü olarak hukuk, bu bileğerlendirmelerde adalet ölçüsünü kullandığı ve tutunmak durumunda bulunduğuna gereğince, adaletin böylece, hukukun da bir bileğerlendirilme ölçüsü olacağı doğaldır. Haklar normlarında adalet acaba ne ölçübile yansıtılmıştır ? Bulunan hukuk ne denli adaletlidir ? İşte burada yasa üstü adalet peritonı ortaya çıkmaktadır. Bu, bütün hukuk sistemine ve sistemlerine hâkim mevcut, nesnel ve salt bir paha niteliğindeki adalettir. Haklar bir sosyete düzenini muhtevaerir. Hukukun varlık sebebi bile adalettir; lüzum mevcut düzeni vikaye etmek, gerekse onu bileğdavranıştirmeyi meşrulaştırmak muhtevain her çağ adalete kellevurulur. Nesnel ve yasa üstü adalet hukukta alınmıza müesses hukuk düzenlerinin birincil örneği, olması gereken hukuk medlulında hukuk idesi olarak çıkar. Bu niteliği ile adalet, mevcut hukuk düzenlerinin kendisine şık olup olmadığı açısından bir paha ve yorum ölçüsü olabilir. Yine bu özelliği ile adalet, aynı zamanda hukukun idealidir. Hukukun yapmak amacını güttüğü şey adalettir. Birbirleri ile olumlu ve zararlı alınlıklı ilişkilerde mevcut bu üç fonksiyon denge süresince olduklarında, adil bir hukuk düzeninin gerçekleşmesi sağlamlanır. Normal olarak bütün hukuk normları bu üç fonksiyonu da kapsar. Sonuç olarak hukuk, hem adaleti gerçekleştirecek, hem sosyal evetşyalnız uyacak, hem bile bu sosyal hayatın barış süresince sürebilmesi muhtevain bir düzen görünümünü sağlamlamaya çtuzakışacaktır.
